Johan de Bruijn van Buijtewech, Heer van Nieuwkoop, Noorden en Achttienhoven, was een van de rijkste inwoners van Den Haag. Hij overleed in 1657. In zijn testament bleek hij te hebben bepaald dat er van zijn nalatenschap een hofje voor arme vrouwen moest komen. Dit werd het Hofje van Nieuwkoop.
Johan de Bruijn van Buitewech bewoonde indertijd een magnifiek huis, ontworpen door Pieter Post, de meest befaamde architect van die tijd. Het huis lag tegenover het huidige Mauritshuis bij het Buitenhof. Nu staat daar Sociëteit De Witte.
De Bruijn was een weduwnaar zonder kinderen. Zijn erfgenamen, twee achternichtjes, stond dus een grote erfenis te wachten maar helaas, net een week voor zijn dood had hij – wellicht met het eindoordeel over zijn leven en de eeuwigheid in het vizier – zijn testament gewijzigd in een goede daad: het stichten van een armenhofje.
Dat de achternichtjes de enorme erfenis misliepen heeft voor behoorlijk veel ophef gezorgd, tot ver over onze grenzen. Er werd volgens historische bronnen indertijd zelfs in Parijse correspondentie over gerept. Een schilderij van de achternichtjes is bewaard gebleven en hangt in het Regentenhuis.
Johan de Bruijns op de valreep aangepaste testament bepaalde dat op zijn tuingronden aan de Warmoezierstraat een hofje van liefdadigheid moest komen, bestemd voor arme of behoeftige vrouwen. Dat hofje moest worden samengevoegd met zijn al eerder door Pieter Post gebouwde Speelhuys. Dit stond net buiten de westelijke rand van de toenmalige stad, weg van de onzuivere stadslucht en langs de aanvoergracht. De hoofdingang van het hofje moest aan de Prinsegracht komen, waar in de 17e eeuw al meer kapitale huizen stonden.
Voor de bouw van dit hofje werd opnieuw voor architect Pieter Post gekozen. Er kwamen 62 huisjes, die in een classicistische rechthoek om de tuin staan. De hoofdingang aan de Prinsegracht is momenteel niet meer in gebruik; achter in de hof is nu de dagelijkse ingang. Recht tegenover de hoofdpoort, aan de andere korte zijde van het hofje, staat het Regentenhuis.
Het Regentenhuis was voordien een speelhuis (Speelhuys), een plek waar de welgestelde vrienden van De Bruijn elkaar konden ontmoeten om zich met kaartspelen, dans en muziek te vermaken.
Johan de Bruijn van Buijtewech, Heer van Nieuwkoop, Noorden en Achttienhoven heeft het hofje zelf nooit gezien want het is pas na zijn dood tot stand gekomen. Zijn achternichtjes werden de eerste regentessen van het hofje. Nazaten van de eerste rentmeester zitten tot op heden nog in het bestuur. Het Hofje van Nieuwkoop heeft vanaf de bouw tot nu een lange geschiedenis doorlopen. Het was – en is gelukkig nog – een van de mooiste en grootste historische hofjes in Nederland.
‘Kroegbarok’ uit de 17e eeuw door gezelschap Speelhuys.
Veel hofjes van liefdadigheid waren van een bepaald gezindte: óf protestants óf katholiek. De Bruijn van Buijtewech had echter uitdrukkelijk bepaald dat de toekomstige bewoners van het Hofje van Nieuwkoop niet geselecteerd mochten worden op grond van hun religieuze overtuiging. Mogelijk was deze bepaling hem opgelegd, want al was De Bruijn zelf rooms-katholiek, Holland had in die tijd de streng calvinistische staatsgodsdienst. De roomse erediensten werden in het geheim, in schuilkerken gehouden.
De huisjes werden aanvankelijk gratis bewoond. Dit duurde echter niet lang, want bouwmeester Pieter Post had de kosten enorm hoog laten oplopen, waardoor er te weinig kapitaal overbleef. Het vragen van huur was uiteindelijk onontkoombaar en die werd vaak betaald door familie of voormalige werkgevers van de vrouwen.
In 1845 besloten de regenten dat de huisjes toch weer voor armlastige vrouwen moesten worden bestemd. Een aantal jaren later, in 1861, werd het Regentenhuis verhuurd aan Sociëteit Pulchri Studio. Een aantal kunstenaars kreeg hier later hun atelier en ook vele beroemde schilders van de Haagse school werden regelmatige bezoekers van het Regentenhuis. De speciale band die zo ontstond tussen Pulchri met het Hofje van Nieuwkoop is er nog steeds.
Na de oorlog was het hofje in verval geraakt en uiteindelijk zodanig ernstig verwaarloosd en verpauperd dat het zou worden afgebroken. Maar uitbreiding en nieuwbouw van het Westeinde Ziekenhuis (voltooid in 1979) bleken de redding van het al bijna tot verdwijnen gedoemde monument. Het Hofje van Nieuwkoop werd tijdens de voorbereidingen van de bouw ineens opgemerkt als zeldzaam erfgoed. Het hofje werd een Rijksmonument en was daarmee gered van de sloophamer.
In het kader van het 300-jarig bestaan werd het Hofje in een stichting ondergebracht en werd besloten tot grondige restauratie, die startte in 1970 en in 1983 was afgerond. Het Hofje is tot op heden een uniek historisch bouwkundig juweel.
Hoewel de toegang tot het hofje in principe niet openbaar is om de rust van de bewoners te waarborgen, wordt de rol van Rijksmonument wel ingevuld. Het Regentenhuis is trouwlocatie en er worden hier ook geregeld kleinschalige culturele evenementen of vergaderingen gehouden. De prachtige historische tuin doet om de zoveel jaar dienst als expositieruimte voor het tijdelijk tentoonstellen van beelden. Bij een aantal Haagse loopevenementen worden de hofpoorten opengesteld en rennen of wandelen er honderden mensen door de hof. En openluchtconcerten zijn extra sfeervol in de mooie tuinen tussen de prachtige huisjes en heel populair. Op de Open Monumentendag mag natuurlijk iedereen vrij naar binnen en zelfs een kijkje nemen in sommige huisjes en het Regentenhuis.
Tegenwoordig wordt het hofje bewoond door een uiteenlopende groep mensen. Geen armlastigen meer, maar mensen die heel wat overhebben voor het wonen in zo’n prachtig monument midden in de stad. De wooncriteria zijn dan ook aangepast aan de huidige regelgeving en mogelijkheden. Het gaat nu om mensen van onbesproken gedrag die een huisvestingsvergunning hebben gekregen. Kandidaatbewoners moeten akkoord gaan met de bepaling geen huisdieren te houden omdat die immers een bedreiging vormen voor de aangelegde formele tuin en de vogels. Of je man, vrouw of anderszins bent, maakt tegenwoordig niets meer uit. En de belangstelling is, ondanks de fikse huur, ontzettend groot, al zijn de huisjes klein!
“Besturen van een monument doe je met hart voor historie en oog voor de toekomst.”
Het besturen van het hofje werd van oudsher uitgevoerd door regenten, die zitting hadden in het hofjesbestuur vanwege hun band met dit monument. Dat is nu nog steeds het geval. Sommige huidige bestuursleden zijn familie van de eerste bestuurders, andere hebben een expertise die zij willen inzetten voor het behoud van dit monument.
Het tegenwoordige bestuur heeft te maken met heel andere regels, wetten en verplichtingen dan de 17e eeuwse, eerste Regentenraad. Had je indertijd regenteske bevoegdheden op allerlei gebied, tegenwoordig zijn er gemeentelijke regels, rijksregels, wetten en bepalingen waar een hofjesbestuur zich aan te houden heeft.
Agendapunten op de bestuursvergaderingen zijn bijvoorbeeld het woningwaarderingsstelsel (WWS) en inkomensgrenzen. Ook milieuvoorschriften en duurzaamheid zijn tegenwoordig permanente thema’s. Ze staan vaak haaks op de historisch verantwoorde bouw en onderhoud van de kwetsbare huisjes. Hoe los je dat op? Daarbovenop komen dan nog weer de strenge regels van Monumentenzorg. Ook de veranderende weersomstandigheden zoals storm en droogte, de relatie met bewoners en die tussen bewoners onderling en de financiering van alles wat het hofje aangaat worden op de bestuursvergaderingen besproken.
Er is geregeld overleg met andere hofjes om ervaringen uit te wisselen en van elkaar te leren. Op lokaal niveau is er contact via het Haags Hofjesoverleg. Ook tijdens het halfjaarlijks Landelijk Hofjesberaad treffen de vrijwilligers van hofjesbesturen uit het hele land elkaar, met als doel dat deze prachtige stukjes historie behouden blijven voor de volgende generaties.
